Τα Λουπερκάλια ήταν μια ρωμαϊκή γιορτή, πιθανότατα και προ-ρωμαϊκή, που γινόταν κάθε χρόνο προς τιμήν του Λούπερκου, του θεού της γονιμότητας στη ρωμαϊκή μυθολογία. Τα Λουπερκάλια γιορτάζονταν στις 15 Φεβρουαρίου, στο Lupercalium, τη σπηλιά στον Παλατινό λόφο, όπου λέγεται ότι ανατράφηκαν τα δύο αδέλφια, ο Ρωμύλος και ο Ρέμος. Ήταν μια αγροτική γιορτή, καθώς ο
ήταν ο προστάτης των βοσκών και συνδέθηκε με την ανατροφή του Ρωμύλου από τον λύκο. Ο Λούπερκος ευλογούσε τη γονιμότητα και την αφθονία των ζώων.
Κατά τη συνήθη προσπάθεια ταύτισης των ρωμαϊκών θεοτήτων με τις αντίστοιχες ελληνικές θεότητες, η γιορτή θεωρήθηκε ότι αρχικά ήταν αφιερωμένη στον θεό Πάνα. Πολλοί αμφισβητούν την ύπαρξη του Λούπερκου, καθώς δεν έχει διασωθεί καμία σαφής απεικόνιση ή περιγραφή, εκτός από την αναφορά του Ρωμαίου ιστορικού Ιουστίνου, ο οποίος αναφέρει ότι στο σπήλαιο υπήρχε ένα χάλκινο άγαλμα του θεού που ήταν γενειοφόρος και ντυμένος με δέρματα ζώων.
Αυτή η ποιμενική γιορτή οργανώθηκε ως κοινή συγκέντρωση των Λουπερκών και περιλάμβανε θυσίες καθώς και τελετές οινοποσίας και οργίων. Ωστόσο, οι κύριοι άξονες της γιορτής ήταν ο εξαγνισμός και η γονιμότητα. Άλλωστε, το februare (απ' όπου βγαίνει ο μήνας Φεβρουάριος), στα λατινικά σημαίνει καθαρισμός.
Δύο Λούπερκοι (πιθανότατα δύο, αφού δεν έχουμε σαφείς αναφορές) ήταν αυτοί που θυσίαζαν στον βωμό έναν τράγο και έναν σκύλο για να προστατεύσουν τα κοπάδια και στη συνέχεια έβαφαν τα μέτωπά τους με ματωμένο μαχαίρι και τα σκούπιζαν με μαλλί εμποτισμένο σε γάλα. Απαραίτητη πράξη της τελετουργίας ήταν να καλύπτουν το σώμα τους με λωρίδες δέρματος από τα θυσιασμένα ζώα, ενώ γελούσαν δυνατά. Λέγεται ότι οι δύο ομάδες Λουπερκών, αφού έπιναν πολύ κρασί, έτρεχαν γυμνοί γύρω από τα τείχη της παλιάς πόλης του Παλατινού λόφου, με μαστίγια φτιαγμένα από δέρματα θυσιασμένων ζώων χτυπώντας όποιον συναντούσαν στο δρόμο τους, ιδίως γυναίκες- μια πρακτική που σήμαινε ότι η έγκυος γυναίκα θα γεννούσε γρήγορα και εύκολα, ενώ η στείρα θα γινόταν γόνιμη. Χτυπούσαν επίσης τα χέρια τους στα χωράφια για να προσδώσουν γονιμότητα. Μια άλλη πρακτική ήταν να ζευγαρώνουν ρίχνοντας κλήρο κατά τη διάρκεια της γιορτής και λέγεται ότι για έναν ολόκληρο χρόνο το ζευγάρι έπρεπε να μείνει μαζί. Ως αποτέλεσμα, πολλοί από αυτούς παντρεύονταν. Ίσως, για το λόγο αυτό, τα Λουπερκάλια συνδέθηκαν κατά κάποιο τρόπο με την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου.
Λέγεται ότι η οργιαστική γιορτή της γονιμότητας άρχισε να ενοχλεί την Καθολική Εκκλησία και το 494 μ.Χ. ο Πάπας τις κατήργησε και δύο χρόνια αργότερα τις αντικατέστησε με τη γιορτή στη μνήμη του Αγίου Βαλεντίνου, στις 14 Φεβρουαρίου.
Υπάρχουν πολλοί θρύλοι για την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου και δεν γνωρίζουμε πραγματικά την ακριβή ταυτότητα του Αγίου. Μια εκδοχή είναι ότι ο Άγιος Βαλεντίνος ήταν ένας χριστιανός ιερέας που εκτελέστηκε στις 14 Φεβρουαρίου του 273 μ.Χ. κατά τους διωγμούς του αυτοκράτορα Κλαύδιου, επειδή πάντρευε κρυφά ερωτευμένα χριστιανικά ζευγάρια, διαδίδοντας και ενισχύοντας έτσι τη χριστιανική πίστη. Ο Βαλεντίνος συνελήφθη για την πράξη του αυτή και φυλακίστηκε, αλλά ο αυτοκράτορας αποφάσισε αρχικά να του δώσει χάρη, μέχρι που ο Βαλεντίνος προσπάθησε να αλλάξει την πίστη του και τότε ο αυτοκράτορας τον καταδίκασε σε θάνατο με λιθοβολισμό. Ωστόσο, ο Βαλεντίνος επέζησε του λιθοβολισμού και αποκεφαλίστηκε έξω από την πύλη Φλαμίνια.
Ένας άλλος θρύλος, ωστόσο, λέει ότι ο Βαλεντίνος ήταν πρώην επίσκοπος του Τέρνι στην Ούμπρια και βρισκόταν σε κατ' οίκον περιορισμό όταν ο δικαστής Αστέριος, αμφισβητώντας την εγκυρότητα της νέας θρησκείας, τον έθεσε σε δοκιμασία. Του σύστησε την τυφλή θετή του κόρη και του είπε ότι αν την έκανε να ξαναδεί θα είχε όλα όσα ζητούσε. Πράγματι, αποκατέστησε την όραση της κόρης και ο δικαστής τον ρώτησε ταπεινά τι ήθελε να κάνει γι' αυτόν. Ο Βαλεντίνος του είπε να σπάσει όλα τα ειδωλολατρικά αγάλματα που είχε και στη συνέχεια να βαπτιστεί. Ο δικαστής το έκανε αυτό και στη συνέχεια βάφτισε ολόκληρη την οικογένειά του. Αυτή η μεταστροφή του δικαστή δεν άρεσε στον αυτοκράτορα Κλαύδιο, ο οποίος συνέλαβε τον Βαλεντίνο, και το τέλος αυτού του μύθου είναι ακριβώς το ίδιο με το προηγούμενο.
Ένας άλλος θρύλος υποστηρίζει την ιστορία με τον δεσμοφύλακα, αλλά ισχυρίζεται ότι ο Βαλεντίνος ερωτεύτηκε την τυφλή κοπέλα στην οποία έστελνε επιστολές υπογράφοντας: "Με αγάπη από τον Βαλεντίνο σας".
Μια άλλη ιστορία θέλει τον Άγιο να παρεμβαίνει σε μια διαμάχη ερωτευμένων προκειμένου να κάνει ειρήνη μεταξύ τους, χαρίζοντάς τους ένα τριαντάφυλλο.
Η γιορτή σύντομα εξαπλώθηκε από την Ιταλία στη Δυτική Ευρώπη και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα άρχισε να γιορτάζεται στην Αγγλία και τη Γαλλία. Στην Αγγλία ειδικότερα, βρίσκουμε τις πρώτες κάρτες για την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου και λέγεται ότι την πρώτη κάρτα του Αγίου Βαλεντίνου έστειλε ο δούκας της Ορλεάνης Κάρολος, το 1415, στην αγαπημένη του, ενώ βρισκόταν στη φυλακή.
Της Αναστασίας Διακίδη
Από το Imaginarium Magazine, Τεύχος 2, Φεβρουάριος 2021